مقاله بررسی دیدگاه ناصر خسرو در مورد دنیا و بازتاب آن در اشعار وی

مقاله بررسی دیدگاه ناصر خسرو در مورد دنیا و بازتاب آن در اشعار وی در 37 صفحه ورد قابل ویرایش 

عنوان                                                                                                     صفحه

پشگفتار ................................................................................................................

دیدگاه ناصرخسرو دربارة دنیا وبازتاب آن در اشعارش ...................................

تجلی افكار و اعتقادات ناصرخسرو بر اشعارش .................................................

مترادف بودن دهرو جهان در اشعار ناصرخسرو ..............................................

نمونه هایی از اشعار ناصرخسرو دربارة جهان .................................................

اعتقادات مذهبی.....................................................................................................

تعبیر به دریا و آب ژرف ......................................................................................

فناپذیری و در گذر بودن جهان ...........................................................................

مكرو فریبكاری جهان ..........................................................................................

صبرو تأمل درمقابل جهان ...................................................................................

نسبت نادانی به جهان دادن ..................................................................................

افزوده شدن حرص و طمع دنیا دوست ...............................................................

شكایت از بی وفایی دنیا .......................................................................................

تعبیر به ننگ و عار ...............................................................................................

سایر تشبیهات ......................................................................................................

نتیجه گیری ...........................................................................................................

ضمائم ..................................................................................................................

فهرست منابع و مآخذ ...........................................................................................

پیشگفتار

فرهنگ دیرپای و پرمایة ایران یكی از غنی ترین و وسیع ترین فرهنگ های جهان به شمار می‎آید و در قلمرو این فرهنگ با شكوه ادبیات فارسی دری پایگاهی والا دارد  وخراسان مهد زبان فارسی دری است . گزافه نیست اگر ادعا كنیم نهال زبان فارسی دری ( نظم و نثر ) در خراسان بزرگ ریشه گرفته است و سپس به سایر نقاط كشور گسترده شده است .

درمیان بزرگان ادب پارسی ، ناصرخسرو كه ازمفاخر علمی و ادبی ایران در قرن پنجم هجری است جای خاصی دارد كه آدمی را وامی دارد دربارة شخصیت و آثار و افكار و عقایدش به تحقیق و تفحص بپردازد .

ناصرخسرو كه در جوانی به كسب فضایل ظاهری و جمع زخارف دنیا وی سرگرم بودو در پی جاه و مقام می گشت پس از گذشتن از مرحله چهل سالگی به طلب حق وحقیقت روی آورد و با خلوص نیت كوشید تا خود را به مرحلة كمال انسانی برساند .

آثار ناصرخسرو به دلیل روی آوردن وی به طریقه فاطمی گذشته از مسائل ادبی  وذوقی از حنبه های فلسفی نیز برخورداراست .

زندگی شگفت انگیز وی نمایندة ثبات عقیده و استواری افكار مذهبی وی دارد . « او همواره تأكید می‎كند كه از گذشت روزگار تنگدل و از رحمت یزدان نومید نبایست بود و همواره امیدوار و در صدد است جهانی بهتر بسازد ، آرزویی كه بشریت را دلگرم می‎دارد . »(1)

یكی از مسائل و نكاتی كه ناصرخسرو درآثارش بخصوص دیوانش به آن خیلی توجه دارد دنیا  ومظاهر مادی آن است . او همواره در پی این است كه انسان را پند ونصیحت دهد تا از این جهان خود را در امان نگاه دارد .

تعداد ابیاتی كه در این مورد گفته است بسیارمی باشد و لذا توجه آدمی را به خود جلب می‎كند . بنابراین بر آن شدم در این مقال ، به تحقیق دربارة اینگونه ابیات ناصرخسرو بپردازم . امید كه در این راه توفیق الهی یاری گرم باشد .

دیدگاه ناصرخسرو دربارة دنیا و بازتاب آن در اشعارش

ناصرخسرو معتقد است كه فضیلت انسان دراین است كه برناپایداری و فانی بودن مظاهر مادی توجه داشته باشد و آنهایی كه اسیردنیا و متعلقات دنیوی هستند را خوار وذلیل می شمارد . وی در مقابل فریبكاری دنیا و مظاهر آن كسب علم و خرد و حكمت را ضروری می داند و آن را راز موفقیت و معارف حقیقی معرفی می‎كند . اما تنها به خرد ودانش بسنده نمی نمایند و عنصر دین و شئونات و افكار مذهبی را نیز بسیار مؤثر می‎داند وبه آن تأكید فراوان می‎كند . او در دیوان خود بارها و بارها دنیا را مورد ملامت و سرزنش قرار می‎دهد و هنرو شعر خود را وسیله ای برای بیان افكار وعقاید خویش و ارشاد و هدایت مردم قرار می‎دهد .

اوشاعری صاحب سبك و اندیشه است و مضامینی گوناگون را در اشعار خود جای داده ولی همواره بر اعتقاداتش پا بر جا می ماند و عقیده دارد شعر باید باعث تحول فكری و روحی و هدایت نسل بشری گردد . با مداحی و مدیحه سرایی مخالفت می‎كند و خود همواره از اسارت در مظاهر مادی بركنار می دارد و در قالب پند و اندرز سخنان حكیمانة خود را ابراز می دارد .

پند و اندرز در دیوان ناصرخسرو

ناصرخسرو همواره در باب دنیا پند می‎دهد و پندهای او همانند دستورهایی كه عارفان بزرگ برای تهذیب نفس می دهند بیشتر ریشه اسلامی دارد و از آیات و اخبار دینی اخذ شده ، در عین حال تفاوتی آشكار بین مكتب اسلامی و مكتب اسلامی عرفانی وجود دارد. این تفاوت ناشی از دخالت دادن یا ندادن حالت عاطفی ( عشق ) است ، در عرفان ، عشق حلاوت بخش همة تعلیمات سالك است اگر پرستش خداست از سر شوق به معبود است نه بیم دوزخ و طمع پاداش . اگر تهذیب نفس است  هدف صفای دل است نه كشف و كرامات . اما اندیشة حكیمانه و استدلال پرور ناصرخسرو ، عشق را در خود خشكانده به طوری كه با همة هنر شاعری خود به غزل سرایی نپرداختـــه و آن را مذمـــت كــــرده

است . (10) در اشعار ناصرخسرو پندو اندرز با افكار فلسفی  وبحث های مذهبی آمیخته است جهان بینی او باعث شده كه هیجانهای شاعرانه جای خود را به تذكرات و پرسش‎های تأمل برانگیز بدهد كه این خصوصیت درنصایح دیگر شاعران كمتر دیده می‎شود . شاید همین مساله باعث شده كه كمتر شاعری در این شیوه از وی تقلید و پیروی كند پس در نتیجه سبك بیانش بی همتا مانده است .

مترادف بودن دهرو جهان در اشعار ناصرخسرو

ناصرخسرو ابیات بسیاری در باب دهروگذر زمان و بی وفایی و ناسازگاری روزگار دارد . گاهی اوقات در اشعار وی معنی دهر و جهان مترادف باهم آمده است .

دل به گروگان این جهان ندهم

گــــرچــه دل توبـــه دهر مدهون شد
(ص 102)

در بیت ذیل كه دربارة دهر است و از آن تعبیر به گربه ای شده است كه فرزند را می خورد ناصرخسرو ابیاتی شبیه آن اما در مورد جهان دارد .

گیتیت گربه ای است كه بچه خورد
از من خسیس تر كه بود در جهان

من گـــرد او ز بهر چــه دوران كنــــم

گـرتــن نه نـان چو گربه گروگان كنم ؟

(ص 352)

مخور تیمار چندینی نه بنیادش تو افكندی

یكی فرزند خواره پیسه گربه است ، ای پسر، گیتی 

( دیوان ص 531)

نمونه هایی از اشعار ناصرخسرو دربارة جهان

اعتقادات مذهبی ناصرخسرو بسیار متین و پابرجاست اورا مبلغ مذهبی نامیدند برای همین در جای جای اشعارش مضامینی با محتوای دین و اعتقادات محكم دینی او به چشم می خورد اعتقاد به معاد و جهان آخرت و اینكه دنیا وسیله ای است برای نیل به هدفی بسیار عظیم و آن زیستن در جهانی پایدار است . دنیا پل و نردبانی است برای صعود و بالا رفتن به سوی حق و حقیقت .

سوی آن جهان نردبان این جهان است

بـــه سر بــرشدن بایــد ایـن نردبان را
(ص 55)

دنیا به جملگی همه امروز است

فـــــــردا شــــمرد بایــــــد عقبــا را
(ص 64)

او در این دنیا فقط به اعتقادات خود دل خوش دارد و تمام سختی ها و مرارت های اطراف را به پاس اعتقاداتش تحمل می‎كند ، یكی از آنها دوستداری اهل بیت و خاندان اطهر پیامبر است كه به آن می بالد و زندگی خود را در دنیا به همین خاطر با ارزش می‎داند .